Dlaczego warto z niej korzystać?
Kiedy Twoje dziecko nie mówi, to nie znaczy, że nie ma nic do powiedzenia. Bardzo często, w przypadku różnych dysfunkcji rozwojowych, zakłóceniom ulega również proces komunikacji. Dziecko niemówiące nie potrafi wyrazić swoich potrzeb, w inny sposób niż krzycząc, płacząc, uderzając, rzucając, gryząc lub po prostu izolując się. Zachowania nazywane przez rodziców „zachowaniami trudnymi”, to nic innego jak sposób komunikacji, wołanie o pomoc, wyrażanie prośby, chęć przekazania jakiejś informacji.
Każdy rodzic najlepiej rozumie sygnały jakie wysyła jego dziecko, nawet to, które jeszcze nie potrafi mówić. Jednak poza rodzicami dzieci powinny umieć się komunikować z dalszym otoczeniem: dziadkami, rodzeństwem, panią w przedszkolu/ szkole, kolegami na placu zabaw.
Żeby komunikat dotarł do odbiorcy, musi być w jakiś sposób nadany. I wcale nie musi być nadany za pomocą mowy werbalnej.
Aby umożliwić komunikację dzieciom niemówiącym, powstała komunikacja alternatywna i wspomagająca (AAC). Terminem tym określa się wszelkiego rodzaju niewerbalne metody, które są stosowane do wspierania mowy i komunikacji osób mających trudności w porozumiewaniu się. Metody te umożliwiają dzieciom przede wszystkim wyrażanie potrzeb, myśli, opinii, a w rezultacie pomagają w nawiązaniu relacji z innymi osobami. Są one zamiennikiem lub uzupełnieniem mowy werbalnej.
Kto może korzystać z AAC?
Użytkownikiem AAC może być każde dziecko, które ma problemy w zakresie nadawania i/lub rozumienia mowy, dziecko u którego rozwój mowy jest w jakiś sposób zakłócony (np. z dysfazją rozwojową, afazją, ASD).
Komunikacja wspomagająca bywa stosowana u dzieci, które używają mowy, ale ich wymowa jest niezrozumiała dla otoczenia. W takiej sytuacji komunikacja AAC pełni rolę uzupełniającą mowę. W takim przypadku wprowadza się symbole (gesty i/lub znaki graficzne), które pomagają dziecku rozumieć język i coraz lepiej go używać, wspomagając tym samym proces nabywania mowy. Należy przy tym pamiętać, że znaki (najczęściej gesty) są używane równocześnie z mową, wzmacniając komunikaty słowne, ale nie zastępując ich.
Z kolei komunikacja alternatywna skierowana jest do dzieci, które nie mogą mówić lub nie używają mowy w celach komunikacyjnych. Często są to dzieci, które maja problemy z rozumieniem mowy (afazją sensoryczną, autyzmem, upośledzeniem umysłowym).
Ze względu na to, jakiego kanału przekazu używa się w procesie komunikacji alternatywnej i wspomagającej, wyróżniamy następujące systemy:
- manualne – które opierają się na gestach i ruchach rąk, np. język migowy, fonogesty,
- graficzne – stosujące wizualne reprezentacje słów i pojęć, np. piktogramy, pismo Blissa, alfabet literowy, symbole PECS,
- dotykowe – wykorzystujące zmysł czucia powierzchniowego (przez skórę), pismo Braille’a, alfabet punktowy do dłoni, Alfabet Hieronymusa Lorma
- łączone – zawierające kilka spośród wymienionych powyżej metod, np. program językowy Makaton, który jest oparty na znakach manualnych oraz graficznych.
Do każdego dziecka należy podejść indywidualnie, należy poszukiwać takich sposobów, jakie będą dla niego najłatwiejsze, aby można było rozwinąć komunikację. Wybierając metodę komunikacji pod uwagę należy wziąć: możliwości motoryczne dziecka, percepcję słuchową oraz wzrokową, a także jego intelektualne możliwości, możliwości przystosowania środowiska, w którym będzie używana komunikacja alternatywna. Pod uwagę należy wziąć również cel wprowadzenia systemu komunikacji AAC.
Główne cele AAC:
- rozwijanie kompetencji komunikacyjnych,
- poszerzanie zasobu słownictwa czynnego i biernego,
- doskonalenie umiejętności przekazywania swoich myśli i potrzeb,
- usprawnianie wymowy,
- rozwijanie kompetencji społecznych,
- redukowanie frustracji oraz problemów z zachowaniem,
- zapewnienie środków ekspresji językowej dla dzieci z niepełnosprawnością ruchową, autyzmem, niedosłuchami i innymi deficytami.
Zalety stosowania AAC:
- dziecko lepiej rozumie to, co do niego mówimy, dzięki temu czuje się pewniej i bezpieczniej,
- dziecko samo może dokonywać wyborów, dzięki temu staje się niezależne i samodzielne,
- dziecko może wyrażać swoje prośby i potrzeby (np. że chce jakąś zabawkę, że jest głodne, albo, że chce do toalety),
- dziecko jest lepiej rozumiane przez dalsze otocznie,
- dziecko może prowadzić dialog nie tylko z mamą/tatą, ale też np. ze swoim terapeutą, panią w przedszkolu,
- dziecko rozwija się poznawczo – poznaje nowe rzeczy/ słowa, może zadawać pytania,
- symbole AAC są dobrym sposobem, aby pokazać dziecku, że jego sposób komunikacji „ma moc” i w ten sposób motywuje do dalszego mówienia,
- symbole AAC w przypadku dzieci, które mówią słabo, są pomocne w byciu zrozumianym,
- w przypadku braku pojawienia się mowy, symbole AAC są alternatywą dla komunikacji werbalnej.
Bibliografia:
- Alternatywne i wspomagające metody komunikacji, (pod. red.) Jacka J. Błeszyńskiego, Impuls, Kraków 2008 r.
- Nosko-Goszycka, AAC dla każdego. Poradnik dla rodziców i terapeutów, Harmonia, Gdańsk 2019 r.
Oprac. mgr Helena Wasiluk – Logopeda, Surdopedagog