Ucho oraz układ słuchowy składający się z elementów takich jak: przewód słuchowy, błona bębenkowa, kosteczki słuchowe, ślimak, komórki słuchowe są niezwykle ważne, z uwagi na to, że to właśnie one przekazują informację słuchową (dźwięki, mowę) ze środowiska. Tu warto podkreślić, iż nie tylko ich obecność, ale również brak chorób i patologii jest kluczowe do przeniesienia dźwięku ze struktur obwodowych do ośrodkowych, czyli do mózgu. To właśnie na poziomie mózgowym dyskryminowane, interpretowane i analizowane są wszystkie informacje słuchowe. Zatem, przetwarzanie słuchowe to proces centralny, który dotyczy i opisuje pełne wykorzystanie informacji o otaczających nas dźwiękach.
Amerykańskie Towarzystwo Słuchu, Mowy i Języka w 2006 roku wyodrębniło podstawowe czynności oparte na ośrodkowych procesach przetwarzania słuchowego:
- lokalizacja i lateralizacja źródła dźwięku
- dyskryminacja słuchowa
- rozpoznawanie cech wzorców sygnałów
- percepcja aspektów czasowych dźwięków, czyli zdolność odebrania i zanalizowania, co najmniej dwóch dźwięków w prawidłowej – podawanej lub wypowiadanej kolejności
- zdolność rozpoznawania konkurujących ze sobą sygnałów, czyli np. słyszenie mowy w hałasie
- odbiór sygnałów zniekształconych
Co to są funkcje słuchowe?
Na potrzeby diagnozy i terapii słuchowej, jak również logopedycznej i surdologopedycznej, stworzono listę tzw. funkcji słuchowych:
- recepcja dźwięku – dostrzeżenie obecności dźwięku lub braku jego obecności
- lokalizacja źródła dźwięku – wskazanie w przestrzeni skąd dochodzi dźwięk
- rozróżnianie dźwięków oraz dźwięków mowy – dostrzeganie ich cech szczególnych
- pamięć słuchowa dźwięków oraz wypowiedzi – przywoływanie wyobrażeń dźwięków, które już są znane, zapamiętane
- semantyzacja dźwięków oraz dźwięków mowy– kojarzenie dźwięku z jego znaczeniem
- kontrola słuchowa wypowiedzi
- lateralizacja słuchowa – aktywność określonej półkuli mózgu związana szczególnie z dominacją danego ucha
Jakie procesy mają wpływ na przetwarzanie słuchowe?
- dekodowanie fonetyczne – inaczej tzw. domknięcie słuchowe, czyli rozumienie mowy zniekształconej bądź zagłuszonej innymi sygnałami przy użyciu własnej wiedzy, czyli dopowiedzeniu sobie
- procesy czasowe – dotyczy rozróżnienia oraz rozpoznanie głosek i wyrazów podczas słuchania wypowiedzi
- rozdzielczość czasowa – pozwala na analizę i syntezę słuchową pod kątem intonacji, prozodii wypowiedzi, jak i pod względem dźwięczności głosek
- separacja obuuszna – umiejętność skupienia się na informacji podawanej do jednego ucha z uwzględnieniem ignorowania informacji słuchowej do ucha przeciwnego w tym samym czasie
- integracja obuuszna – zdolność słuchacza do skupienia się na różnych lub takich samych informacjach podawanych jednocześnie do obu uszu
Zaburzenie przetwarzania słuchowego – „leniwe dziecko”
Stwierdzenie zaburzeń w zakresie przetwarzania słuchowego powinno odbywać się po diagnozie niedosłuchu lub innych chorób uszu.
Zaburzenie przetwarzania słuchowego to nie jest choroba. Jest to zespół objawów, które warunkują niedostateczne opracowanie informacji akustycznej w mózgu.
Zaburzenie przetwarzania słuchowego polega na braku możliwości lub niewystarczającym funkcjonowaniu co najmniej jednej w wyżej wymienionej funkcji, procesu bądź umiejętności słuchowej.
Zaburzenie przetwarzania słuchowego można, zatem określić, jako deficyt lub niezdolność ośrodków słuchowych do analizy informacji dźwiękowej dochodzącej ze środowiska. Ograniczają one zdolność słuchania.
Zachowania charakterystyczne dla osób z zaburzeniami przetwarzania słuchowego to m.in.:
- trudność z rozumieniem mowy w szumie, gwarze, hałasie,
- trudność z rozumieniem mowy, jeżeli komunikat nie jest kierowany wprost do słuchającego
- trudność ze zrozumieniem poleceń wieloelementowych, złożonych i dłuższych pytań
- trudność w słuchaniu i zrozumieniu szybko mówiącej osoby
- nadwrażliwość na niektóre dźwięki, hałas
- wyłączenia się po czasie przebywania w środowisku dźwięków lub widoczne zmęczenie po przebywaniu w takim środowisku
- zwracanie uwagi na bodźce nieniosące istotnego komunikatu – łatwe rozpraszanie się,
- skrócona koncentracja
- robienie pomyłek przy różnicowaniu słów lub głosek podobnie brzmiących
- zaburzona intonacja wypowiedzi – mowa albo głośna, szybka lub wolna i cicha
- popełnianie pomyłek przy zadaniach wymagających zrozumienia polecenia, instrukcji
- trudności w nauce czytania, pisania
- trudności w nauce języka obcego
- obniżona sprawność zapamiętywania słuchowego
- trudność w lokalizacji źródła dźwięku
- trudność ze zrozumieniem przekazów ustnych lub rozmów w grupie osób
- pojawiający się lęk przed wykonaniem nowej czynności publicznie
- trudności z percepcją i odtwarzaniem dźwięków, muzyki
Zaburzeniom przetwarzania słuchowego może towarzyszyć:
- niedosłuch
- szum uszny
- nadwrażliwość słuchowa
Zaburzenia przetwarzania słuchowego
Zaburzenia przetwarzania słuchowego na ogół nie są jedynym wyzwaniem. Wpływają one na procesy uczenia się. Mogą również występować przy innych zaburzeniach związanych z rozwojem mowy i funkcjonowaniem uwagi.
Jakie są przyczyny występowania zaburzeń słuchowych?
Przyczyny występowania zaburzeń przetwarzania słuchowego nie są w pełni poznane. Na podstawie różnych badań wysnuwa się pogląd, że na wystąpienie zaburzenia przetwarzania słuchowego wpływ mogą wywrzeć:
- nieprawidłowości na skutek chorób w okresie płodowym
- wcześniactwo
- przedłużający się poród
- niedotlenienie podczas porodu
- uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego na skutek chorób i procesów patologicznych (udar)
- infekcje w okresie noworodkowym
- zatrucia toksynami
- przewlekłe i częste zapalenia ucha środkowego – deprywację słuchową
- czynniki uwarunkowane genetycznie
- nadmierna ekspozycja dziecka na stymulację słuchową i wzrokową
- zaburzenia funkcjonowania dróg nerwowych i organizacji pól w mózgu
Wyróżnia się trzy typy zaburzeń przetwarzania słuchowego:
nabyte – w wyniku działań oraz wydarzeń w czasie okresu płodowego i noworodkowego
wtórne – w wyniku deprywacji słuchowej, czyli słaba/niedostateczna stymulacja słuchowa w wyniku np. przewlekłego zapalenia ucha środkowego lub późnego aparatowania
rozwojowe – czułość słuchu jest prawidłowa, brak jest czynników ryzyka oraz czynników zaburzających
Wyróżnia się również 3 podtypy zaburzeń przetwarzania słuchowego:
- zaburzenia słyszenia na poziomie fonologicznym: dotyczą szczególnie trudności w dostrzeganiu, identyfikacji i zapamiętywaniu cech akustycznych (wysokość i głośność) dźwięków mowy oraz słyszeniu i rozumieniu mowy w gwarnym otoczeniu
- zaburzenia uwagi słuchowej: dotyczą szczególnie trudności w słyszeniu mowy w niesprzyjających warunkach akustycznych, czyli w hałasie, gwarze, szumie, grupie osób, w której kilka osób mówi jednocześnie oraz utrzymaniem uwagi, koncentracji słuchowej przez dłuższy czas i osłabioną pamięcią słuchową
- zaburzenia integracji: dotyczą szczególnie trudności w wykonywaniu zadań, w których potrzebna jest współpraca prawej i lewej półkuli (rysowanie, rozumienie ze słuchu, pisanie i czytanie, taniec oraz umiejętność używania cech prozodycznych mowy)
Trudności osób z zaburzeniami przetwarzania słuchowego zmniejszają się po wprowadzeniu treningu słuchowego, który każdorazowo poprzedzony jest badaniami słuchu oraz stosowną diagnozą oceniającą umiejętności słuchowe.
Jak pomóc dziecku z zaburzeniami przetwarzania słuchowego?
- Podczas rozmów, instruowania czy przekazywania poleceń warto nawiązać kontakt wzrokowy z osobą z zaburzeniami przetwarzania słuchowego – spowoduje to zwrócenie jego uwagi
- Warto zadbać o warunki akustyczne, w których przebywa osoba z zaburzeniami przetwarzania słuchowego podczas nauki, pracy, czynności wymagających skupienia uwagi, aby było pozbawione dystraktorów np. urządzeń szumiących (wentylatorów)
- W przypadku dziecka w klasie, istotne jest, aby zajęło miejsce niedaleko nauczyciela (w jednej z początkowych ławek)
- Zaplanowanie w ciągu dnia szczególnego czasu lub miejsca, w których dziecko może się wyciszyć lub odpocząć od dźwięków
- Komunikaty kierowane do dziecka powinny być jasne, proste oraz krótkie
- Uczenie się, poznawanie nowych treści, zagadnień powinno być polisensoryczne, czyli wielozmysłowe – korzystne będzie zaangażowanie zmysłu wzroku w naukę poprzez stosowanie ilustracji, schematów, gestów itp.
- Aby zaznaczyć, że jakaś część polecenia czy komunikatu jest ważna warto zróżnicować ton głosu, spowolnić mowę
- Zachęcać do kontaktu z muzyką poprzez naukę gry na instrumencie, słuchanie muzyki
- Nierezygnowanie z nauki śpiewania piosenek, czy czytania wierszy
- Wskazywanie na pozytywne aspekty wykonanych czynności, motywowanie, podnoszenie samooceny
opracowanie: Julia Pipiro-Belka – Protetyk słuchu, Logopeda, Provider Indywidualnej Stymulacji Słuchu Johansena, Provider metody Neuroflow, Surdopedagog