Ręka to narząd, którym posługujemy się każdego dnia. To dzięki niej poznajemy świat. Podczas całego życia używamy jej do różnych czynności – w rękach trzymamy najważniejsze dla nas osoby, używając rąk podpisujemy ważne dla nas dokumenty, odbieramy nasze otoczenie, jak również wykonujemy wiele czynności dnia codziennego.
Już od najwcześniejszych momentów naszego życia ręce są nam potrzebne. Małe dziecko w pierwszych miesiącach życia dotyka wszystkiego, co jest w jego zasięgu. Początkowo robi to w sposób nieporadny, a z czasem z większą precyzją poznając w ten sposób lepiej swoje otoczenie.
Kiedy można zauważyć pierwsze nieprawidłowości?
Wczesne dzieciństwo to czas, w którym można zauważyć pierwsze nieprawidłowości w obrębie narządu ruchu oraz funkcjonowaniu rąk. Z pomocą przychodzą specjaliści, którzy poprzez odpowiednią diagnozę oraz wdrożenie prawidłowo dobranych ćwiczeń oraz stymulacji są w stanie poprowadzić Terapię Ręki.
Na czym polega Terapia Ręki?
Do celów Terapii Ręki należy usprawnianie motoryki małej – precyzyjnych ruchów w obrębie dłoni i palców. Istotne jest również dostarczanie bodźców dotykowych, dzięki którym dzieci uczą się rozróżniania kształtów i struktur różnych przedmiotów. Terapia Ręki to metoda, która oddziaływuje na cały układ ruchowy.
Omawiając Terapię Ręki należy wspomnieć o trzech prawach:
– prawo cefalokaudalne – które mówi o tym, że rozwój dziecka (budowanie napięcia mięśniowego) postępuje od głowy w stronę tułowia, aż do stóp,
– prawo proksymo-dystalne – rozwój dziecka (budowanie napięcia mięśniowego) przebiega odpowiednio od części proksymalnych aż do części dystalnych ciała, czyli od „centrum ciała na obwód”,
– prawo łokciowo-promieniowe – mała motoryka dłoni kształtuje się od małego palca (strony łokciowej) w kierunku kciuka (strona promieniowa).
W oparciu o te trzy prawa można przyjąć jedną ważną zasadę pracy w Terapii Ręki. Terapeuta Ręki rozpoczyna pracę z dzieckiem uwzględniając wzmocnienie poszczególnych, osłabionych partii mięśni. Oznacza to w skrócie, że w sytuacji, gdy mały pacjent ma problem z pisaniem, to nie zaczynamy Terapii Ręki od rysowania szlaczków w zeszycie (chociaż to również ważny element późniejszej terapii), ale kładziemy nacisk na wzmocnienie mięśni posturalnych, następnie mięśni ramion, przedramienia, nadgarstka, a na koniec samych palców.
W terapii z dzieckiem istotna jest wnikliwa obserwacja pracy w obrębie ręki. Należy również wziąć pod uwagę ocenę dużej motoryki, napięcia mięśniowego oraz procesów sensorycznych. W oparciu o te wszystkie elementy należy dokonać diagnozy dziecka i rozpocząć terapię.
Używając pojęcia „procesów sensorycznych” należy wyjaśnić termin „integracji sensorycznej”. Termin ten odnosi się do skomplikowanego procesu odbierania przez układ nerwowy różnych informacji płynących z receptorów zmysłów – dotyk, wzrok, słuch, smak, węch, propriocepcja czy układ przedsionkowy. Istotną rolę odgrywa tutaj ośrodkowy układ nerwowy, gdzie dochodzi do organizacji informacji zmysłowych, które umożliwiają wytworzenie reakcji przystosowawczych organizmu. Mówimy wówczas o integracji sensorycznej.
Jaki związek ma integracja sensoryczna z Terapią Ręki?
Dzieci z zaburzeniami w zakresie integracji sensorycznej mogą mieć problem z wykonywaniem prawidłowego chwytu pisarskiego. Osoby z nadwrażliwością dotykową w obrębie dłoni będą unikały dotyku, trzymania przedmiotów w ręku – mogą więc wytworzyć różne nieprawidłowe reakcje adaptacyjne na dany bodziec, m.in. poprzez trzymanie długopisu opuszkami palców, zbyt słabe trzymanie narzędzia pisarskiego w ręku. I w drugą stronę – dzieci z podwrażliwością układu dotykowego będą charakteryzowały się obniżoną zdolnością różnicowania cech przedmiotu bez kontroli wzrokowej. Z kolei dzieci z podwrażliwością w obrębie układu proprioceptywnego będą gorzej czuły swoje ciało, a to ma wpływ na nieprawidłowe dostosowanie siły podczas wykonywania prac grafomotorycznych. Takie dziecko może trzymać za mocno narzędzie pisarskie albo charakteryzować się słabą precyzją ruchów rąk. Będzie to wiązało się z większym wysiłkiem i szybszą męczliwością dziecka, co z kolei nie sprzyja nauce pisania. W rozwoju chwytu ważną rolę odgrywa również układ przedsionkowy, który odpowiada za płynność, koordynację i zgrabność ruchową.
Terapia SI (Terapia Integracji Sensorycznej) to terapia, która bardzo dobrze radzi sobie z zaburzeniami integracji sensorycznej. Warto więc u takich dzieci połączyć ze sobą oba rodzaje terapii bądź włączyć do Terapii Ręki elementy terapii SI, dzięki czemu będziemy mogli spodziewać się znacznie lepszych i szybszych rezultatów pracy u dziecka.
Opracowanie: Agnieszka Dobrowolska – fizjoterapeuta, terapeuta Integracji Sensorycznej, Terapeuta Ręki